ABD Başkanı Donald Trump, seçim kampanyasının ana unsurlarından olan İran ile uluslararası toplum arasında 2015’te varılan nükleer anlaşmadan çekilme vaadini koltuğa oturduktan yaklaşık 15 ay sonra dün gerçekleştirdi. Trump dünyanın beklediği 11 dakikalık konuşmasına İran rejimi için "dünyadaki baş terör destekçisi devlet” sözleriyle başladı.

İRAN’IN İŞİNE GELDİ

İran’ın sadece tehlike füzeler ihraç etmekle kalmadığını Ortadoğu’da krizleri tetiklediğini savunan Trump, selefi Obama döneminde imzalanan nükleer anlaşmanın bütün bunları önlemek adına hiçbir şey yapmadığını söyledi. Beyaz Saray’daki konuşmasında Trump, "Teoride, sözde İran anlaşmasının ABD ve müttefiklerimizi İran’ın nükleer bomba çılgınlığından koruması bekleniyordu fakat gerçekte, anlaşma, İran’ın uranyum zenginleştirmeye devam etmesine olanak sağladı” dedi.

BENİM İÇİN UTANÇTI

Mevcut anlaşmanın ‘çürümüş’ yapısı altında İran’ın nükleer bombasının önüne geçemeyeceklerinin açık olduğunu savunan Trump, kararını şu sözlerle duyurdu: "Bu anlaşma bir vatandaş olarak benim için büyük bir utanç kaynağı. Korkunç olmasının yanı sıra ABD’nin bugüne dek taraf olduğu en kötü ve en tek taraflı anlaşmalardan biriydi. Hiçbir zaman yapılmamalıydı. Bu yüzden bugün Birleşik Devletler’in İran nükleer anlaşmasından çekildiğini ilan ediyorum.  En üst düzey ekonomik yaptırımı başlatacağız. İran’a nükleer silah macerasında yardım eden her ülke de, ABD tarafından sert şekilde yaptırıma tabi tutulabilir.”

TARTIŞMALI BELGELERE ATIF

ABD lideri konuşmasında, geçen hafta İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu tarafından açıklanan ve İran’ın gizli nükleer faaliyetlerinin kanıtı olarak sunduğu belgelere de gönderme yaptı. Trump, "Geçen hafta İsrail, İran tarafından uzun süredir gizlenen ve kesin olarak İran rejiminin nükleer silah geliştirme geçmişini gösteren istihbarat belgelerini yayımladı” şeklinde konuştu.

KAPI ARALIK

Başkan, güçlü ekonomik yaptırımlar dönemine girildiğini söylese de Tahran’la yeni bir anlaşmanın müzakeresi için kapıyı aralık bıraktı. Trump şunları söyledi: "İran’ın liderleri doğal olarak yeni bir anlaşma müzakere etmeyi reddedecek. Yerlerinde olsam aynı şeyi söylerdim. Ancak gerçek olan şu ki tüm İran’ın ve İranlıların çıkarına olan yeni ve kalıcı bir anlaşma yapmak isteyeceklerdir. Bunu istedikleri takdirde ben de hazır, istekli ve yetkin olacağım.”

İran ile varılan anlaşmanın mimarlarından eski ABD Başkanı Barack Obama, Trump’ın hamlesine ilişkin "ciddi hata” yorumunda bulundu. İran’la varılan nükleer anlaşmanın ABD’nin çıkarlarına uygun olduğunu savunan Obama, "Anlaşma, ABD diplomasinin neleri başarabileceği konusunda örnek olmuştur. Bunun yerine Kuzey Kore’yle yürütülen diplomasinin neler başarabileceğine yöneldiğimiz bir dönemde anlaşmadan vazgeçmek İran’la varılan kazanımlardan vazgeçilmesi riskini taşımaktadır” dedi.

ABD Başkanı Trump açıklamasının hemen ardından İran devlet televizyonunda konuşan İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, hiçbir şekilde ihlâl etmediklerini belirttiği nükleer anlaşmayı uygulamaya devam edeceklerini söyledi. Ruhani, "Diğer taraflarla işbirliği halinde, anlaşmanın hedeflerini başarabilirsek, anlaşma yürürlükte kalacak” dedi. Amerika’nın anlaşmadan çıkarak, resmen uluslararası bir anlaşmaya bağlılığının altını oyduğunu belirten Ruhani, Tahran yönetiminin anlaşmaya taraf dünya güçleriyle görüştükten sonra nükleer faaliyetlerine devam etmeye hazır olduğunu söyledi. İran Cumhurbaşkanı, Avrupa ülkeleri, Çin ve Rusya ile müzakereler için Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’i görevlendirdiğini ifade etti. Rusya ise "derin hayal kırıklığı duyduklarını” belirtti.

Başkan Trump’ın nükleer kararı, Washington yönetiminin Ortadoğu’daki müttefikleri tarafından ise memnuniyetle karşılandı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, "tarihi hamle” olarak nitelendirdiği karara ilişkin şunları söyledi: "İran anlaşmasını değişmeden bırakmak, bir felaket tarifi, bölgemiz ve dünya barışı için bir felaket olurdu.” Suudi Arabistan’ın açıklamasında "Krallık, ABD Başkanı tarafından açıklanan adımları destekliyor ve memnuniyetle karşılıyor” ifadesi yer aldı.

ABD Hazine Bakanlığı, kararın İran ile bugüne kadar yapılan ticari anlaşmalar açısından sonuçlarına açıklık getirdi. Altın ve kıymetli maden, alüminyum, çelik, kömür ve otomotiv sektörü için eski yaptırımlar 6 Ağustos 2018’de yeniden yürürlüğe girecek. Petrol, doğalgaz başta olmak üzere enerji sektörünü ilgilendiren tüm anlaşmalar, gemicilik ve sigorta sektörleri kapsamındaki anlaşmalara dair eski yaptırımlar ise 180 gün sonra 4 Kasım 2018’de yürürlüğe girecek. Türkiye’ye de İran’dan gaz ve petrol alımları nedeniyle Trump’ın kararından etkilenecek ülkeler arasında bakılıyor.

2015 yılında imzalanan anlaşmanın taraflarından biri İran diğer tarafı ise BM Güvenlik Konseyi’nin 5 Daimi üyesi olan ABD, Rusya, Fransa, İngiltere, Çin ve bunların yanısıra Almanya’dan oluşan ve 5+1 diye anılan ülkeler. Hedef İran’ın nükleer silah geliştirmesini engelleyecek adımlar atılmasıydı. Tahran’ın bu adımlarına karşılık, uluslararası kamuoyunun İran’a uyguladığı ambargolar da aşamalı olarak kalkacaktı.

İran, bu kapsamda nükleer silah elde edilmesinde gerekli olan uranyum zenginleştirme faaliyeti için kullandığı 20 bin santrifüjden 15 binini kullanım dışına aldı. İran, yıllar içinde zenginleştirdiği uranyumun yüzde 97’sini de ülke dışına çıkardı. Anlaşma uyarınca İran 2016’nın ocak ayında plütonyum üretimi için kurduğu Arak nükleer reaktörünü de etkisizleştirdi ve 2030’a kadar başka bir nükleer reaktör kurmama garantisi verdi. UAEK, İran’ın şartlara uyduğunu 10 farklı denetim sonucu teyit etti.

İran’la yapılan anlaşmayı ‘tarihteki en kötü anlaşma’ diye niteleyen Trump, İran’a yönelik hükümlerin ağırlaştırılması gerektiğini aksi takdirde anlaşmadan çekileceklerini söylemişti. Trump’ın talebi, anlaşmanın nükleer faaliyetlerin yanısıra İran’ın balistik füze denemelerini de kapsaması. Trump, ayrıca anlaşmanın 2030’a kadar olmasını da eleştiriyor ve anlaşma şartlarının kalıcı olarak değiştirilmesini istiyor. Başkan Trump, anlaşmanın İran’a Ortadoğu’daki diğer faaliyetleriyle ilgili herhangi bir yükümlülük getirmemesinden de rahatsız.