Covid-19 salgınında yirmibir eyaleti yüksek derecede alarma haline geçmiş bulunan Amerika hala Çin’i sıkıştırmaya, Rusya’yı dengelemek için Karadeniz’e çıkmaya ve Arktik bölgelerde etkin rol oynamaya çalışıyor.

Artık, Çin’de Wuhan eyaletinde yarasa virüsünün etkinlik kazanması için bilimsel araştırmalar yapan iki önemli laboratuvardan birinden kaza eseri yayıldığı tahmin edilen virüsün sorunları artık küresel bir boyut kazanmış durumda. Bu durumda epidemiye çare bulmak sadece devletlerin kendi içlerinde ulusalcı bir bakışla çare bulmaya çalışmaları ve bir takım sınırlamalar getirerek olayı önlemeleri kolay gözükmüyor. Bizzat Dünya Sağlık Örgütünün çok eleştirilen Başkanı, bu epideminin çok daha değişik ve kolay durması beklenmeyen bir epidemi olduğunu belirtiyor. Bu durumda çözüm yollarından biri Dünya Sağlık Örgütünün uluslararası işbirliğini sağlayacak girişimlerde bulunarak devletlerin ortak komisyonlar kurarak birlikte kararlar almalarını sağlamak olmalı. Günümüzün iletişim ve kolay ulaşım çağında malların, hizmetlerin ve insanların hızla geniş alanlara yayıldıkları, iş, turizm, spor amacıyla dünyaya hızla yayılabildikleri bir dönemde, ülkelerarası yoğun işbirliğine gerek duyuluyor.

Bu işbirliğini sağlaması gereken örgüt; Dünya Sağlık Örgütüdür. Örgütün kuruluş nedeni şöyle açıklanıyor: Bu yüz yılın başında ülkeler kamu sağlığına yönelik salgın hastalık tehlikesiyle mücadele için, sadece ülkesel egemenlikten kaynaklanan yetkilerin ülke sınırlarında uygulanmasının yeterli olmadığını, hastalıkların kaynaklandığı devlette gözlem, erken teşhis, sınırlama ve erken bildirimde bulunma tedbirlerine gerek duyulduğu anlaşılarak bu örgüt kurulmuştur. Ülkeler de bu örgütün getirdiği sınırlamalara ve koşullara uymayı kabul etmişlerdir. Tabii uymaları durumunda kendilerine bir müeyyide uygulanması olası değildir. Ancak, devletlerin geçmişteki deneyimleri, 1918 İspanyol nezlesi salgının iki yıl sürüp binlerce insanı öldürmesi gibi, onları örgütün şartlarını  uygulamayı kabul etmelerine iknada yeterli olmuştur.

Peki, Dünya Sağlık Örgütü bu hususta başarılı olmuş mudur? Amerikan Başkanı Trump, özellikle bu örgütün başında bulunan Tedros Ghebreyesus’a gönderdiği mektupta, Örgütün, aralık ayı başında virüsün Wuhan’da yayıldığını belirten geçerli raporları göz ardığı ettiği ve açıklık göstermediği, yetersiz olduğu ve temel demokratik standartlara uymadığını belirtmiştir. Bu eleştirinin yanda Örgütün gezilere 200 milyon dolar harcayıp, AIDS ve hepatit gibi hastalıklar için yalnızca 71 milyon dolar harcamasını, Malarya ve Verem için daha aşağı düzeyde fonlar kullanması da kınanmıştır. Amerika bu Örgüte yılda Örgütün gelirinin yarısı olan 2 milyar dolar ödemektedir. Örgüt başkanının Etiyopya’da Marksist cepheyi savunması ve bu yüzden Afrika’da yatırım yapan ancak sömürgeci olmayan Çin’e yakınlığı nedeniyle Çin’den yayılan virüse karşı gerekli ilgiyi göstermediği de Amerika’nın iddiaları arasındadır. Başkan Tedros’un Çin’in desteğiyle bu göreve geldiği belirtilmektedir.

Örgütün statüsünde önemli epidemik hastalıkların tespit edilmesi durumunda bütün devletlerin 24 saat içinde uyarılması öngörülmüştür. Burada sorun Çin’in bu virüsün yayılmasını ne zaman tespit ettiği ve bunu zorunlu olarak hangi tarihte Örgüte bildiği hususunda düğümlenmektedir. İstihbarat servisleri uluslararası sorumluluk açısından bu durumu tespit etmeğe çalışmaktadırlar. Çin ise uluslararası alandaki ticari itibarını korumak için, olayın kendisinden gelişmediğini kanıtlamak için yırtınmaktadır. Çözüm uluslararası mahkeme ve hakemlikte çözümlenecek gibi gözükmektedir. Çin’in virüsün yayılmasını zamanında bilmediğinin ispatı durumunda haksız fiil işlemesi nedeniyle bu olaydan yoğun bir biçimde etkilenen ülkeler karşı tedbirlere başvurma hakkına sahiptirler. Çözümsüzlük durumunda güç kullanmaya kadar giden yolların, özellikle Trump döneminde açık olduğunu söylenebilir.

Yeniden yapılandırılması gereken Dünya Sağlık Örgütü, uluslararası işbirliğini sağlayacak kapasitede yeniden düzenlenmelidir. Gittikçe kalabalıklaşan dünyamızda bu husus artık gerekli olmuştur.